در پاره ای از موارد نازایی، زن و شوهر از نظر تخمک و اسپرم و تشکیل جنین مشکلی ندارند، اما به چند علت ممکن است جنین نتواند در رحم مادر مراحل رشد و تکامل خود را طی کند،مانند علل زیر:
– رحم قدرت نگهداری جنین را ندارد و جنین را سقط می کند.
– بارداری برای جان زن به علت یک بیماری دیگر خطرناک است.
– زن به طور مادرزادی فاقد رحم و یا دارای یک رحم بسیار کوچک است.
– رحم زن به علت عمل های پزشکی نظیر کورتاژ غیراصولی و یا به علت عفونت هایی نظیر بیماری سل دچار چسبندگی شده است.
در این صورت جنین را به رحم زن دیگری وارد می کنند و آن زن جنین را در رحم خود نگهداری می کند و پس از وضع حمل، کودک را به پدر و مادرش برمی گرداند.
در این روش، تخمک و اسپرم از زوج نابارور گرفته شده و ضمن لقاح آن در محیط آزمایشگاهی، در رحم مادر داوطلب حمل جنین یا جانشین رحم گذارده می شود. در این حالت، انتقال جنین یا جنینهای ناشی از لقاح تخمک و اسپرم زوج نابارور به رحم یک زن دیگر صورت می پذیرد.
زن حمل کننده جنین، در وضعیت یاد شده، تنها یک میزبان برای جنین است و از نظر ژنتیکی هیچ گونه مشارکتی با جنین حاصله ندارد.
از نظر شرعی زن حمل کننده جنین به خاطر اینکه با جنین رابطه خونی برقرار کرده است، حکم مادر رضاعی بچه را پیدا می کند و طبق قانون، مشمول ارث و حق و حقوق مادر و کودک واقعی نمی شود
در چنین حالتی، اسپرم با تخمک مادر در محیط آزمایشگاهی لقاح داده می شود و جنین مزبور در رحم زن دیگری که قابلیت بچه دار شدن را داشته باشد، جایگزین می شود و نوزاد متولدشده ویژگی های ژنتیکی پدر و مادر خود را به ارث می برد.
این کار به لحاظ شرعی و قانونی هیچ مشکلی ندارد و در کشور ما هم از این روش استفاده می شود. زوجین می توانند خود، فردی که داوطلب ارائه رحم جایگزین است را به مرکز درمان ناباروری معرفی کنند و یا از مرکز در این زمینه کمک بگیرند.
طرفین عقد در این قرارداد را از یک سو، زن و شوهر نابارور و از سوی دیگر، مادرپذیرنده جنین «مادر جانشین» تشکیل می دهند و مطابق قواعد عمومی قراردادها، اراده انشایی این دو طرف است که منجر به پیدایش عمل حقوقی مورد بحث می گردد.
در قرارداد استفاده از رحم جایگزین، به موجب آن یک زن بعنوان مادر جانشین، بنا به درخواست یک زن و شوهر(والدین حکمی) موافقت می کند که ضمن حمل جنین و گذراندن ایام بارداری، به ترتیب مقرر در قرارداد، نسبت به دنیا آوردن جنین مزبور بعنوان فرزند آنها اقدام کند و پس از آن، نوزاد مزبور را به آنها تحویل نماید.
موجبات استفاده از این روش به علت عدم وجود رحم در زن اصلی به صورت مادرزادی، ابتلای زن به بیماری های مخرب و بدخیم مانند سرطان، قلبی، فشار خون و دیابت، ابتلای زن به سقط های مکرر که منجر به ناباروری و توقف خود به خودی حاملگی گردیده است، عدم موفقیت در تکرار درمان ناباروری به روش لقاح خارج رحمی، وجود نقص یا بیماری که قادر به حمل جنین نباشد،آسیب دیدن رحم و برداشتن رحم طی یک بیماری یا تصادف و مانند آنها می باشد.
بدین ترتیب، رحم جایگزین روشی است که طی آن بانوی صاحب رحم، جنین فرد دیگری را در رحم خود حمل می کند و بر مبنای توافقی که از قبل صورت گرفته است، تعهد می نماید که پس از طی دوران بارداری و زایمان، نوزاد حاصل را به زوجین نابارور تحویل دهد.