اندومتریوز(Endometriosis)
تخمدان‌ها در هر ماه هورمون‌هایی تولید می‌کنند که باعث می‌شود سلول‌های لایۀ درونی رحم متورم شده و ضخیم‌تر شود. در طول دوران قاعدگی، این سلول‌های اضافی ریزش کرده و از بدن خارج می‌شوند. این سلول‌ها، آندومتریال نام دارند و اندومتریوز یک اختلال زنانه است که به رشد بی‌رویۀ سلول‌های آندومتریال در محیطی خارج از رحم گفته می‌شود. سلول‌های آندومتریال که خود را به بافت خارج از رحم می‌چسبانند، ایمپلنت‌های اندومتریوز نامیده می‌شوند. این ایمپلنت‌ها اغلب در تخمدان‌ها، لوله‌های فالوپ، سطوح بیرونی رحم و یا روده‌ها و سطح پوشش حفره لگن یافت می‌شوند. همچنین ممکن است در واژن، دهانۀ رحم، مثانه و لگن مشاهده شوند. ایمپلنت‌های اندومتریوز به ندرت می‌تواند در خارج از لگن، بر روی کبد، در زخم‌های جراحی پیشین و حتی در داخل یا اطراف ریه و یا مغز رخ دهد. با اینکه این ایمپلنت‌ها می‌توانند مشکلاتی ایجاد کنند اما خوش‌خیم (غیر سرطانی) هستند. اختلال اندومتریوز می‌تواند منجر به درد، خونریزی نامنظم و حتی ناباروری شود.
دلایل و عوامل خطر اندومتریوز
علت اندومتریوز ناشناخته است. یک نظریه این است که سلول‌های اندومتریوز در طول دوران قاعدگی به سمت عقب برمی‌گردند و از طریق لوله‌های فالوپ وارد لگن می‌شوند. این فرآیند قاعدگی بازگشتی (Retrograde Menstruation) نامیده می‌شود. این جریان بازگشتی قاعدگی در بسیاری از زنان رخ می‌دهد اما محققان بر این عقیده‌اند که سیستم ایمنی بدن در زنان مبتلا به اندومتریوز ممکن است متفاوت باشد.
اندومتریوز یک اختلال شایع است. گاهی اوقات ممکن است در کل خانواده مشاهده شود. اندومتریوز معمولاً در سنین ۲۵ تا ۳۵ سالگی تشخیص داده می‌شود با این وجود، احتمالاً این شرایط از زمانی آغاز می‌شود که قاعدگی منظم شروع می‌شود.
زنی که مادر یا خواهری با اختلال اندومتریوز دارد، بیشتر احتمال دارد که مبتلا به اندومتریوز شود. همچنین احتمال ابتلا به اندومتریوز در افرادی با ویژگی‌های زیر بیشتر است:
-
شروع دوران قاعدگی در سنین پایین‌تر
-
بچه‌دار نشدن
-
قاعدگی منظم یا دوران قاعدگی ۷ روزه یا بیشتر
-
پرده بکارت بسته که مانع از جریان خون قاعدگی در طول دوره می‌شود
عوامل تشدید کننده بیماری
-
خانم‌هایی که حامله نمی‌شوند یا حاملگی را به تعویق می‌اندازند.
-
سابقه خانوادگی اندومتریوز
-
تنگ یا بسته شدن گردن رحم (مسیر خروجی بافت تخریبی و خون)
نشانه‌های اندومتریوز
درد، نشانه اصلی اندومتریوز است. زنی با اختلال اندومتریوز ممکن است علائم زیر را داشته باشد:
-
قاعدگی دردناک
-
درد در ناحیه زیرین شکم قبل از دوره قاعدگی و در طول آن
-
گرفتگی عضلات به مدت یک یا دو هفته قبل و در حین قاعدگی. گرفتگی ممکن است مداوم باشد و طیف وسیعی از ضعیف تا شدید داشته باشد.
-
درد در حین و یا بعد از آمیزش جنسی
-
درد در هنگام اجابت مزاج
-
درد در ناحیه پشت و کمر که ممکن است هر زمانی در طول دوره قاعدگی اتفاق بیفتد.
نکته قابل توجه این است که گاهی اوقات اندومتریوز هیچ نشانه‌ای ندارد. برخی زن‌ها با وجود تعداد زیادی ایمپلنت بافتی هیچ دردی ندارند و برخی با وجود بیماری خفیف‌تر به شدت درد دارند.
تشخیص اندومتریوز
اندومتریوز بر اساس نشانه‌های خاصی در یافته‌های آزمایش‌های فیزیکی و یا تغییرات در سونوگرافی، سی‌تی‌اسکن یا رادیولوژی لگن قابل تشخیص است. با این وجود، دیگر بیماری‌ها نیز ممکن است یافته‌های مشابهی به دست بدهند. بنابراین تنها راه تشخیص قطعی اندومتریوز از طریق لاپاروسکوپی یا لاپاروتومی می‌باشد.
در حین لاپاروسکوپی، دستگاه لاپاروسکوپ از طریق یک برش کوچک وارد شکم می‌شود. ممکن است پزشک در بخش پایینی شکم، برش دومی ایجاد کند تا دیگر ابزارهای جراحی را به کار گیرد. با استفاده از لاپاروسکوپ، پزشک شما می‌تواند به صورت مستقیم بخش خارجی رحم، تخمدان‌ها، لوله‌های فالوپ و اعضای مجاور آنها را ببیند. همچنین از لاپاروسکوپ به همراه دیگر ابزارهای جراحی می‌توان برای برداشتن نمونه از بافت و جدا کردن بافت زخم استفاده کرد.
پیشگیری
اقدام خاصی برای پیشگیری نمی‌توان انجام داد. تنها می‌توان با تشخیص زودهنگام و درمان مناسب از گسترش اندومتریوز جلوگیری کرد.
عواقب مورد انتظار
-
بدون درمان، اندومتریوز تدریجاً شدید می‌شود. اما پس از یائسگی، به علت کاهش تولید استروژن، تدریجاً پسرفت می‌کند.
-
علایم را می‌توان با دارو تخفیف داد و گاهی این بیماری با جراحی قابل معالجه است.
-
در خانم‌هایی که شدت بیماری در آنها زیاد است، موفقیت درمان کمتر است.
عوارض احتمالی
-
نازایی به علت کاشته شدن بافت در لوله‌های رحمی و تنگ شدن آنها
-
درد ناتوان‌کننده اما این درد هیچگاه نشانه‌ای از تهدید زندگی نیست.
-
مشکلات ادراری و اجابت مزاج
-
چسبندگی احشای لگنی
-
عود اندومتریوز پس از جراحی
-
وجود بافت کاشته شده روی تخمدان می‌تواند باعث ایجاد کیست‌های بزرگ و توده‌های لگنی به نام آندومتریوما شود.
جراحی اندومتریوز (با لاپاروسکوپی )
اندومتریوز در همان زمان تشخیص با لاپاروسکوپی قابل درمان است. ایمپلنت‌های اندومتریوز قابل برش دادن و جدا کردن هستند. همچنین با استفاده از یک منبع گرمایی با انرژی بالا همچون لیزر می‌توان آنها را سوزاند و خارج نمود. درمان با لاپاروسکوپی در حالت پیشرفتۀ بیماری که شامل ناحیه وسیعی از مقعد یا ضایعات بزرگتر است، مشکل‌تر خواهد بود.
جراحی لاپاروسکوپی پیشرفته برای دردهای مزمن لگن و مشکوک به اندومتریوز باید توسط یک جراح با مهارت و تخصص لازم در برداشتن چنین ضایعاتی و در یک اتاق عمل مجهز برای چنین عمل جراحی انجام گیرد. در مورد ایمپلنت‌های اندومتریوز باید توجه شود که تا جایی که ممکن است کامل برداشته شوند. جهت کاهش درد در اندومتریوز، روش‌های قطع عصب باید در نظر گرفته شود. بافت‌های زخم (چسبندگی) نیز باید به طور کامل برداشته شده و برای جلوگیری از تغییر شکل آنها باید اقدامات لازم صورت گیرد. جراح باید برای برداشتن ضایعات بیماری که ممکن است ارگان‌های دیگر همچون روده و یا مثانه را نیز درگیر کرده باشد، آماده باشد. همچنین اگر اندومتریوز، آپاندیس را درگیر کرده باید آپاندکتومی نیز انجام شود.