یک چرخه قاعدگی دارای سه مرحله فولیکولی، تخمک گذاری و لوتئال است. هر مرحله نقش خود را در آماده سازی برای لقاح تخمک و در نتیجه باردار شدن شما انجام می دهد.
دوره بین تخمک گذاری و شروع چرخه قاعدگی بعدی مرحله لوتئال نامیده می شود. در این مرحله، فولیکول به جسم زرد تبدیل می شود. طول طبیعی یک چرخه قاعدگی ۲۱ تا ۳۵ روز است، از آن مرحله لوتئال حدود ۱۴ روز طول می کشد. فاز لوتئال در اکثر زنان ثابت است. با این حال، اگر چرخه قاعدگی شما کمتر از ۲۵ روز باشد، ممکن است مرحله لوتئال کوتاه تر شود. روز ۱۴ از مرحله لوتئال، زمانی است که رحم در صورت بارداری آماده دریافت تخمک بارور می شود.
در فاز لوتئال چه اتفاقی می‌افتد؟
چرخه قاعدگی به دو بخش تقسیم میشود: مرحله فولیکولار و فاز لوتئال.
مرحله فولیکولار مرحله مربوط به تخمک گذاری است. هورمونها سبب ایجاد تغییر در فولیکول تخمدان میشود تا در نهایت تخمک بالغ آزاد شود. فولیکول‌ها کیسه‌های کوچکی هستند که در آن تخمک در تخمدان‌ها رشد می‌کند.
مرحله لوتئال مربوط به آماده سازی آندومتر و بدن برای بارداری است. بدن انسان بسیار مثبت اندیش است و گمان می‌کند تخمک آزاد شده در تمام موارد بارور شده است. بعد از تخمک گذاری فولیکولی که تخمک را آزاد کرده است تبدیل به جسم لوتئوم میشود که استروژن و پروژسترون ترشح می‌کند. گرچه استروژن هورمون با اهمیتی است اما پروژسترون اصلی‌ترین و مهم‌ترین هورمون در این مرحله است. پروژسترون در این مرحله نقش‌های مهمی بازی می‌کند که شامل موارد زیر است:
-
سرکوب هورمون‌های GnRH ، FSH و LH
(هورمون‌هایی که تخمدان‌ها را تحریک می‌‌کنند و باعث تخمک گذاری میشوند). در صورتی که پروژسترون این هورمونها را سرکوب نکند، بعد از بارداری، تخمک گذاری مجدد آغاز شده و احتمال بارداری مجدد وجود دارد.
پروژسترون باعث ایجاد نوعی آستر رحمی میشود که به آندومتریوم معروف است. این آستر پروتئین ویژه‌ای ترشح می‌کند که تغذیه کننده رویان است.
پروژسترون از ریزش آندومتر پیشگیری می‌کند. در غیر این صورت پس از بارداری این ریزش سبب سقط جنین میشود.
پروژسترون همچنین سبب افزایش دمای پایه بدن میشود. دمای بدن بعد از تخمک گذاری بالا رفته و در بارداری و در فاز لوتئال بالا می‌ماند. اگر باردار نشوید دقیقا قبل از آغاز قاعدگی بعدی درجه حرارت بدن افت می‌کند. افت سطح پروژسترون سبب کاهش دمای بدن و شروع قاعدگی میشود.پروژسترون همچنین مسئول ظهور علایم فاز لوتئال است که برخی خانم‌ها آن را با علایم زودهنگام بارداری اشتباه می‌گیرند.
فاز لوتئال چقدر طول می‌کشد؟
مراحل قاعدگی
به طور متوسط طول مدت این دوره بین 12 تا 14 روز است. اما میتواند به اندازه 8 روز کوتاه شده یا تا 16 روز به درازا بکشد. طول مدت این مرحله هر چه باشد در تمام چرخه‌ها به همان میزان خواهد ماند. برای مثال اگر فاز لوتئال در خانمی 12 روز باشد همیشه این فاز در بین 11 تا 13 روز طول خواهد کشید. اگر فاز لوتئال بیش از 13 روز طول بکشد، از علایم ابتدایی بارداری و فاز لوتئال کمتر از 8 یا 10 روز نشانه مشکل بالقوه باروری است.
معمولا خانم‌هایی که دچار سقط جنین یا سقط مکرر میشوند فاز لوتئال کوتاه‌تری دارند اما این موضوع همیشگی نیست و ممکن است خانمی با قدرت باروری خوب هم فاز لوتئال کوتاهی داشته باشد. به کمک جدول ارزشیابی دمای بدن می‌توان فهمید که طول مدت این مرحله چقدر است. اگر این جدول را تهیه کردید و متوجه کوتاهی این مرحله شدید، نگران نباشید مگر آنکه کوتاهی این مرحله با دیگر علایم ناباروری همراه شود. به عبارت دیگر اگر بعد از یک سال یا 6 ماه نزدیکی در صورتی که بیش از 35سال سن دارید نتوانستید باردار شوید حتما با متخصص زنان مشورت کنید.
نقص فاز لوتئال چیست؟
این مشکل یکی از دلایل نظری ناباروری و سقط جنین است و به معنی سطح پایین پروژسترون در مرحله لوتئال است. البته طبق بیانیه انجمن پزشکی باروری در آمریکا این مشکل یک دلیل مستقل ناباروری محسوب نمی‌شود. این اختلاف نظر به دلیل مشکلات تشخیصی( هیچ روشی برای تایید نقص فاز لوتئال وجود ندارد)، نتایج نامشخص( کوتاه بودن مرحله لوتئال یا پایین بودن سطح پروژسترون همیشه به معنی ناباروری یا سقط مکرر جنین نیست) و نتایج درمانی نامشخص( هیچ تحقیقی نشان نداده درمان‌های پیشنهادی برای رفع فاز لوتئال میتواند از ناباروری یا سقط پیشگیری کند) است.
از جمله علایمی که با این مشکل همراه است می‌توان به لکه بینی بین تخمک گذاری و بین دو دوره، سقط جنین زود هنگام، تخمک گذاری نامنظم یا عدم تخمک گذاری و چرخه‌های کوتاه قاعدگی اشاره کرد.
از جمله علل احتمالی نقص فاز لوتئال هم می‌توان به عدم تعادل در هورمون‌های تیروئیدی، ورزش بیش از حد، اختلالات تغذیه‌ای و بی اشتهایی، بالا بودن سن( بیش از 35 سال)، چاقی، سندروم تخمدان پلی کیستیک و آندومتریوز، هیپرپرو لاکتینمی و درمان IVF و استفاده از آگونیست‌های GNRH اشاره کرد.
روش‌های تشخیص نقص فاز لوتئال
همانطور که پیش از این اشاره شد، هیچ روش تشخیصی برای شناسایی این مشکل وجود ندارد. هر روشی با مشکلاتی همراه بوده است. در اینجا به برخی از این روش‌ها اشاره می‌کنیم:
به کمک جدول ارزیابی دمای بدن می‌توان طول مدت این مرحله از قاعدگی را تشخیص داد اما روز دقیق تخمک گذاری در این روش قابل تشخیص نیست. به عبارتی ممکن است فاز لوتئال کوتاه‌تر یا بلندتر از مدت مشخص شده در نمودار باشد.
سطح پروژسترون 6 تا 8 روز بعد از تخمک گذاری آزمایش میشود. با این حال مشخص نیست چه سطحی از هورمون پروژسترون طبیعی است. مشکل دیگر زمان بندی است. در حالی که سطح هورمون پروژسترون یک هفته بعد از تخمک گذاری به اوج خود می‌رسد دانستن اینکه در چه روزی تخمک گذاری رخ داده ساده نیست. در نتیجه زمان دقیق آزمایش را هم نمی‌توان تشخیص داد.
بیوپسی آندومتر به معنی بررسی بافت آندومتر در مرحله لوتئال و ارزیابی این موضوع است که آیا سلول‌ها از نظر ظاهری بسته به اینکه خانم در چه مرحله‌ای از دوره قاعدگی است، در مرحله صحیح رشد هستند یا خیر.
بیوپسی آندومتر پیش از این به عنوان روشی استاندارد برای تشخیص این مشکل در نظر گرفته شده بود. با این حال، نتایج ناسازگار برخی مطالعات نشان داد نقص فاز لوتئال نمی‌تواند دلیل بر ناباروری باشد.
فاز لوتئال و سقط زودرس
آیا این نقص میتواند باعث سقط زودرس شود؟ آیا درمان نقص فاز لوتئال با پروژسترون میتواند این مشکل را برطرف کند؟ پاسخ به این سؤال پیچیده است. شواهد کافی برای پاسخ دادن به این موضوع که نقص فاز لوتئال به تنهایی باعث سقط جنین یا نازایی میشود یا خیر وجود ندارد. در زنانی که دچار سقط جنین مکرر نشده‌اند ، مطالعات نشان داده که مصرف مکمل پروژسترون باعث کاهش خطر کلی سقط جنین نمی‌شود.
بر اساس نتایج مطالعات اخیر مصرف داروی پروژسترون برای زنانی که سقط جنین مکرر را تجربه کرده‌اند مفید است. میزان تاثیر گذاری دارو در زنانی که بیش از سه سقط مکرر داشتهاند حتی به مراتب بالاتر است.
درمان نقص فاز لوتئال
همانطور که در بالا ذکر شد، یک درمان موثر برای نقص فاز لوتئال در دست نیست.
هنگام ویزیت، پزشک زنان موارد زیر را مورد بررسی قرار می‌دهد:
– شناسایی عوامل اصلی: اگر خانم دچار عدم تعادل در هورمون‌های تیروئیدی است، باید ابتدا آن را درمان کرد.
– تقویت تخمک گذاری با داروهای کمک باروری: با تقویت تخمک گذاری، جسم لوتئوم قوی‌تر شده و ممکن است به رفع نقص فاز لوتئال کمک کند.
– دریافت مکمل پروژسترون: پاسخ به این سئوال که آیا مصرف مکمل‌های پروژسترون می‌توانند سبب بهبود باروری یا کاهش سقط جنین زودرس شود مشخص نیست. مصرف مکمل پروژسترون برای زنانی که سه یا چند مورد سقط جنین داشتهاند، ممکن است تا حدودی مفید باشد.
– تزریق hCG
گاه تزریق دوز پایینی از hcg (یک داروی کمک باروری تزریقی) در فاز لوتئال به افزایش قدرت باروری و کاهش سقط جنین کمک می‌کند. با این حال، مصرف مکمل پروژسترون به دلیل عوارض جانبی کمتر، رایج‌تر است.
– در کنار درمان آی وی اف ، مصرف مکمل پروژسترون برای رفع نقص مرحله لوتئال و بهبود نتایج بارداری مفید است. به همین دلیل در کنار این درمان، تزریق پروژسترون یا شیاف پروژسترون تجویز میشود.
در سامانه تله ویزیت، بصورت آنلاین توسط
دکتر فاطمه نعمت اللهی ویزیت شوید. جهت تله ویزیت روی لینک زیر کلیک کنید.