یکی از فاکتورهایی که بر روی باروری مردان تاثیر گذار است تعداد اسپرم است. کمبود اسپرم می‌تواند به خاطر مشکلات سلامت و علل پزشکی باشد.
تولید اسپرم فرآیندی پیچیده است و نیازمند عملکرد نرمال بیضه‌ها و همچنین غدد هیپوفیز و هیپوتالاموس است. این غدد از حیث آنکه با تولید هورمون باعث تولید اسپرم می‌شوند مهم هستند. پس از تولید اسپرم درون بیضه‌ها، این مایع از طریق لوله‌هایی منتقل‌شده و با آب منی ترکیب و سپس از مخرج خارج می‌گردد. اختلال در هر قسمت بر روند تولید اسپرم تأثیرگذار است.
علاوه براین ممکن است در شکل، حرکت و عملکرد اسپرم نیز مشکلاتی وجود داشته باشد. چنانچه تاکنون در مورد مشکل کمبود اسپرم هیچ‌گونه دلیل خاصی مشخص نشده است.
عوامل پزشکی تعداد کم اسپرم
کمبود اسپرم می‌تواند به خاطر مشکلات سلامت و علل پزشکی باشد. برخی از این موارد عبارت‌اند از:
-
واریکوسل: ورم رگ‌های بیضه است و یکی از رایج‌ترین عوامل نازایی مردان است. اگرچه علت این مهم هنوز به‌طور قطعی مشخص نیست اما انتظار می‌رود دما بیش‌ازحد بیضه‌ها یکی از علل اصلی آن باشد. واریکوسل باعث کاهش کیفیت اسپرم می‌شود.
-
عفونت: برخی عفونت‌ها باعث تداخل در تولید و سلامت اسپرم می‌شوند و همچنین می‌توانند موجب زخم و مسدود شدن مسیر اسپرم نیز شوند. عفونت باعث التهاب اپیدیدیم، بیضه‌ها و بیماری‌های عفونی مقاربتی از قبیل ایدز و سوزاک نیز می‌گردد. اگرچه عفونت‌ها باعث اختلالات دائمی بیضه شود اما اسپرم ممکن از این گزند در امان بماند.
-
اختلال در انزال: انزال معکوس زمانی اتفاق می‌افتد که مایع منی بجای خروج از مخرج وارد مثانه شود. دیابت، آسیب‌های نخاعی، عمل جراحی مثانه، پروستات و آلت تناسلی می‌تواند باعث عدم انزال یا انزال معکوس شود.
-
برخی داروهای خاص: مانند داروهای فشارخون نیز ممکن است موجب انزال معکوس گردد. در برخی موارد مشکل انزال معکوس قابل‌درمان است درحالی‌که در مواردی ممکن است بهبود نیابد. در بسیاری از موارد غیرقابل‌درمان اسپرم همچنان تولید می‌شود.
داروهای شیمی‌درمانی، آنتی‌بیوتیک‌ها و داروهای ضد قارچی درروند تولید اسپرم اختلال ایجاد کرده و باعث کاهش نازایی می‌شود.
-
پادتن‌ها: اسپرم ممکن است به‌صورت اشتباهی توسط سیستم ایمنی بدن به‌عنوان یک سلول خارجی شناخته شود. در این صورت سیستم ایمنی بدن از طریق پادتن‌ها در برابر آن واکنش نشان می‌دهد.
-
تومور: غدد و سرطان می‌توانند به‌طور مستقیم بر اندام‌های تناسلی تأثیرگذارند. هورمون از غدد ترشح‌شده و بر فعالیت اندام‌ها تأثیر می‌گذارد مانند غده هیپوفیز که درروند تولید اسپرم نقش دارد. شیمی‌درمانی، پرتودرمانی و عمل جراحی به‌منظور درمان تومور موجب نازایی در مردان می‌شوند.
-
عدم خروج بیضه: عدم خروج بیضه از شکم به داخل کیسه بیضه در زمان جنین باعث نازایی مردان در بزرگ‌سالی می‌شود.
-
عدم توازن هورمونی: اختلال در تولید و میزان هورمون‌های هیپوتالاموس، هیپوفیز و بیضه‌ها درروند تولید اسپرم بسیار مؤثر است و عدم توازن در میزان موجب مشکل نازایی می‌شود.
-
نقص کروموزوم: اختلالات ارثی که موجب نقص کروموزومی هستند و باعث نازایی می‌شوند. سندرم کالامان، سندرم کارتانر و سندرم کلینفلتر ازجمله اختلالات ژنتیکی تأثیرگذار بر نازایی است.
-
بیماری‌ها وابسته به حفره شکمی: ناراحتی‌هایی که بر اساس حساسیت به گلوتن است موجب بیماری‌ها وابسته به حفره شکمی می‌شود. این بیماری‌ها باعث نازایی در مردان می‌شود. در صورت داشتن رژیم غذایی بدون گلوتن این اختلال برطرف می‌گردد.
-
سابقه عمل جراحی: عمل جراحی قسمت‌های پروستات، مثانه، آلت تناسلی و بیضه‌ها گاهی منجر به نازایی در افراد می‌شود.
عوامل محیطی
تولید و عملکرد اسپرم به دلیل بودن در معرض برخی عناصر محیطی نیز مختل می‌گردد. برخی از عناصر محیطی خاص عبارت‌اند از:
-
مواد شیمیایی صنعتی: مانند بنزن، تولون، زیلین، آفت‌کش‌ها و علف‌کش‌ها و سرب
-
فلزات سنگین: مانند سرب و دیگر فلزات سنگین
-
پرتوایکس: تشعشع‌های مواد رادیواکتیو و پرتوهای ایکس
-
گرما بیش‌ازحد بیضه‌ها: گرم شدن بیش‌ازحد بیضه‌ها در اثر عوامل مختلف. مواردی از قبیل نشستن‌های طولانی‌مدت، لباس‌های تنگ، گرمای لپ‌تاپ به مدت طولانی باعث کاهش تولید اسپرم می‌شود.
-
عوامل مختلف دیگری مانند مصرف دارو، الکل، دخانیات، شغل، استرس و اضافه‌وزن نیز از دیگر عوامل کاهش‌دهنده تعداد اسپرم‌ها هستند.
راه های افزایش تعداد اسپرم
برای درمان کمبود تعداد اسپرم می‌توان موارد زیر را نام برد:
-
عمل جراحی: مسدود شدن مسیر اسپرم به دلیل واریکوسل و وازکتومی قابل‌درمان بوده و از طریق عمل جراحی میسر می‌گردد.
-
درمان عفونت‌ها: آنتی‌بیوتیک اگرچه در درمان عفونت‌هایی که موجب نازایی است استفاده می‌شود اما نمی‌تواند مشکلات نازایی را درمان کند.
-
درمان مشکلات مقاربتی: از طریق مشاوره و مصرف دارو قابل‌درمان بوده و موجب رفع ناباروری مؤثر است.
-
هورمون تراپی: مشکلات مربوط به عدم توازن هورمونی بدن از قبیل بالا یا پایین بودن هورمون‌ها که بر نازایی تأثیرگذار است از طریق مصرف دارو و تعویض هورمون قابل‌درمان است.
-
ART : در این روش نسبتاً جدید اسپرم‌های مرد گرفته می‌شود و در تخمک جایگذاری شده و از طریق لقاح آزمایشگاهی مشکل ناباروری برطرف می‌گردد.
در موارد نادر هیچ‌کدام از موارد ذکرشده در درمان ناباروری مرد تأثیر ندارد و نمی‌تواند مشکل نازایی را برطرف کند. در این صورت ممکن ناگزیر به انجام لقاح از طریق لقاح مصنوعی شد.