درد رحم یا درد زهدان در اوایل بارداری یک مشکل شایع زنان باردار بوده و طیفی از علل محتمل در مورد آن مطرح است. در حالی که اغلب این علل جدی نیستند برخی از آنها نیاز به مراقبت پزشکی دارند.
در طول اوایل بارداری رحم بسیار کوچک‌تر از میزانی است که در سه ماهه دوم و سه ماهه سوم بارداری مشاهده می‌شود. بنابراین، درد در این قسمت از بدن نامحتمل است که بر اثر فشار ناشی از رحم بر دیگر قسمت‌های بدن یا خستگی مفرط یا وزن اضافی در رحم ایجاد شود.
به هر حال درد رحم، کماکان یکی از شایع‌ترین علایم اوایل بارداری باقی می‌ماند.
شایع‌ترین علل درد رحم در اوایل بارداری شامل موارد زیر است:
درد تاندون گرد(Round)
درد تاندون گرد بر اثر رشد رحم ایجاد می‌شود و تاندون‌هایی که آن را حمایت می‌کنند باید برای جا باز کردن جهت این رشد چرخش لازم را انجام دهند. این درد عموماً از نوع درد تند و تیز با احساس خفقان است که ممکن است در یک طرف یا هر دو طرف رحم بروز کند. این درد ممکن است آغازی ناگهانی داشته باشد و فقط چند ثانیه ادامه پیدا کند.
در بسیاری موارد درد رباط گرد بدون هشدار ظاهر می‌شود. برخی زنان ممکن است در هنگام سرفه کردن یا عطسه زدن یا زمانی که غلت می‌زنند یا وضعیت خود را در بستر تغییر می‌دهند درد بیشتری احساس کنند. این درد در عین حال ممکن است زمانی که زن باردار از حالت نشسته به وضعیت ایستاده تغییر وضعیت می‌دهد بروز نماید.
اگرچه درد رباط گرد ممکن است ناراحت کننده باشد خطرناک نیست و نشانه‌ای از وجود مشکلی محسوب نمی‌شود.
درد کف لگن
بسیاری از زنان در طول بارداری دچار درد کف لگن می‌شوند. علایم ممکن است در اوایل بارداری ظاهر شوند و به ویژه در سه ماهه دوم بارداری ادامه یابند. رحم در حال اتساع یک علت این درد است اما تغییرات هورمون‌ها نیز بر چگونگی رفتار و حس موجود در کف لگن تأثیر می‌گذارند.
حس‌های مرتبط به درد کف لگن متفاوت است و زنان ممکن است آن را در قسمت‌های مجاور رحم یا در مثانه، واژن، پشت یا شکم احساس کنند.
برخی زنان دچار درد کف لگن دارای سابقه ابتلاء به صدمات کف لگن مثل پارگی یا اپیسیوتومی در طول زایمان هستند. بسیاری از زنان با ضعف عضلات کف لگن مواجهند، که این باعث علایم اضافی مثل نشت مثانه در زمان پریدن یا عطسه کردن می‌شود.
درد کف لگن باعث آسیب دیدن رشد جنین نمی‌شود اما این درد ممکن است با ادامه بارداری بدتر شود.
کرامپ
در اوایل بارداری بسیاری از زنان گرفتگی‌های عضلانی را که حسی مشابه کرامپ‌های عادت ماهانه ایجاد می‌کنند تجربه می‌نمایند. رحم در حال بزرگ شدن یا افزایش میزان پروژسترون می‌تواند مسؤول بروز این علایم باشد.
برخی از زنان از این بابت نگران می‌شوند که این گرفتگیها نشانه‌ای از سقط جنین ناخواسته است. کرامپ شدید که به شکل پایدار در طول چند ساعت افزایش می‌یابد می‌تواند هشداری برای سقط جنین ناخواسته باشد، به ویژه اگر این کرامپ با خونریزی همراه گردد. در هر حال برای بسیاری از زنان کرامپ نوعی ناراحتی موقتی است و نشانه وجود مشکلی محسوب نمی‌شود.
علل کمتر شایع
دیگر علل محتمل برای درد رحم در اوایل بارداری شامل موارد زیر است:
پیچ‌خوردگی تخمدان
پیچ‌خوردگی تخمدانی زمانی بروز می‌کند که یک تخمدان یا لوله فالوپ (لوله تخم‌بر) به دور بافت‌های حمایت کننده آن چرخش می‌کند. در برخی زنان این اتفاق به دنبال کیست تخمدان رخ می‌دهد اما در موارد دیگر علایم قبلی یا نشانه‌های هشدار دهنده وجود ندارد.
با وجودی که بارداری باعث پیچ‌خوردگی تخمدان نمی‌شود این اتفاق محتمل است که در دوره بارداری رخ دهد. پیچ‌خوردگی تخمدانی یک فوریت پزشکی است زیرا باعث قطع جریان خون و نابودی تخمدان می‌شود. تخمدان ممکن است پاره شود، که این می‌تواند به خونریزی‌های مهلک منجر گردد. درمان اورژانسی کامل در این وضعیت اهمیت دارد زیرا بقاء مادر و نیز جنین در حال رشد به این موضوع بستگی پیدا می‌کند.
پیچ‌خوردگی تخمدان باعث ایجاد درد ناگهانی، شدید و منکوب کننده می‌شود که به شکل مداوم بدتر می‌گردد. این درد با ماساژ دادن برطرف یا بهتر نمی‌شود. در مورد برخی از زنان درد به قدری شدید است که باعث ایجاد استفراغ یا غش کردن می‌شود.
بارداری خارج از رحم
بارداری خارج رحمی زمانی رخ می‌دهد که تخمک جایی خارج از رحم، به ویژه در لوله‌ها کاشته شده و رشد می‌کند. عوامل افزایش دهنده خطر بارداری خارج از رحم عبارتند از:
• سن بالای 35 سال
• سابقه عمل جراحی لگن
• مصرف دخانیات
• داشتن تاریخچه بارداری خارج رحمی یا بیماری التهابی لگن
• اندومتریوز
• بیماری‌های واگیردار جنسی(STIs)
• IVF
بارداری خارج از رحم قابل ادامه نیست. اگر این بارداری ادامه یابد باعث ایجاد صدمه به دیگر دستگاه‌های بدن شده یا خونریزی مهلک ایجاد می‌کند.
وقتی بارداری به القاء در رحم منجر می‌شود به دیگر نقاط منتقل نمی‌گردد. اگر سونوگرافی تأیید کند که جنین در حال رشد در رحم قرار دارد آنگاه نیازی نیست که زن نگران بارداری خارج از رحم باشد.
دیگر علل درد
مشکلات بسیاری در سلامت، که بسیاری از آنها ارتباط مستقیمی با بارداری ندارند، می‌توانند سبب ایجاد درد شکم در دوره بارداری شوند.
برخی زنان باردار ممکن است به این نتیجه برسند که رحم آنها در شکم بالاتر قرار گرفته که در عمل نیز همین‌طور است، و بنابراین دیگر اشکال درد شکم را با درد رحم اشتباه بگیرند.
در زیر علل بالقوه درد شکم در طول بارداری و علایم آنها فهرست شده است:
• درد کبد بر اثر سنگ کیسه صفرا یا دیگر مشکلات کبد، که با درد رنجور کننده در سمت راست بالای شکم، و گاهی از اوقات با ادرار تیره رنگ همراهند.
• درد کلیه بر اثر عفونت کلیه یا سنگ کلیه ایجاد می‌شوند، و به طور معمول با درد شدید در قسمت میانی تا پایین کمر، دردناک شدن ادرار کردن و تب همراهند.
• درد مثانه بر اثر عفونت مثانه ایجاد می‌شود که می‌تواند به درد مثانه یا درد شکم و درد هنگام ادرار کردن یا مشکل شدن ادرار کردن منجر گردد.
زن باردار در عین حال ممکن است درد در دستگاه گوارش را با درد رحم اشتباه بگیرد. یبوست یک مشکل شایع دوره بارداری است که باعث ایجاد طیفی از حس‌ها، شامل درد تند و تیز و تیر کشنده در معده می‌شود.
درمان درست به علت درد بستگی دارد. زنانی که دردها و رنجوری نرمال اوایل بارداری را تجربه می‌کنند، مثل مواردی را که ناشی از ناراحتی کف لگن یا درد رباط گرد است، ممکن است با استفاده از موارد زیر تسکین پیدا کنند:
• راندن زانوها به سمت قفسه سینه برای کاهش فشار بر رحم
• تغییر مداوم حالت قرارگیری بدن
• ماساژ دادن ملایم ناحیه آسیب دیده عضلات یا اطراف آن
• استفاده از مسکن‌های ضد درد زیر نظارت متخصص زنان
• خوردن فیبر بیشتر و سیراب نگه داشتن بدن برای پیشگیری از یبوست
• استراحت فروان برای کاهش خستگی مفرط عضله
متخصصان یا از راه عمل جراحی یا از طریق کاربرد دارو به بارداری خارج رحمی پایان دهند.
برای درمان پیچ‌خوردگی رحم می‌توان از عمل جراحی استفاده کرد. در برخی موارد جراح قادر خواهد بود تا رحم را نجات دهد اما در موارد دیگر باید رحم برداشته شود.
چه هنگامی به دکتر زنان مراجعه کنیم
زنان باید دستکم یک بار در سه ماهه اول بارداری برای تأیید بارداری، ارزیابی قابلیت ادامه حیات جنین، و اطمینان از رشد جنین در رحم به متخصص زنان مراجعه کنند. این ویزیت فرصت مناسبی برای بحث در مورد درد و رنج و پرسش از مواردی که نرمال نیستند ایجاد می‌کند.
زن باردار باید در صورت مواجهه با موارد زیر در مورد درد رحم سؤال کند:
• وجود کرامپ شدید
• در صورت تشدید زیاد درد
• بروز درد شکم در کنار خون در مدفوع
• وجود نشانه‌های مشکل کبد، مثل درد بالای سمت راست شکم
زنان در صورت مواجه شدن به موارد زیر به اورژانس منتقل شوند:
• وجود خونریزی سنگین مشابه مورد پریود
• غیر قابل تحمل بودن درد یا بروز ناگهانی و ماندگاری بعدی درد
• علایم، شامل تب
• وجود خون در ادرار
• وجود علایم سنگ کلیه مثل درد کمر شدید و کرامپ
در مورد اغلب زنان درد رحم در اوایل بارداری یک ناراحتی موقتی است که حالت متناوب دارد. درد ممکن است در طول پیشرفت بارداری تغییر کند. برخی زنان بهبود این درد را احساس می‌کنند. دیگران فروکش درد در سه ماهه دوم بارداری و سپس شدت‌گیری درد را در سه ماهه سوم بر اثر بزرگ شدن رحم تجربه می‌کنند.
در صورتی که درد شدید بوده یا با علایم دیگر همراه باشد این موضوع اهمیت خواهد داشت که زنان باردار به پزشک متخصص زنان مراجعه کنند.