واژه ناباروری و نازایی، اغلب به عنوان یک اصطلاح کلی برای توصیف وضعیتی بکار می‌رود که یک زن قادر به باردار شدن نیست. تعریف واقعی و پزشکی ناباروری در زنان این است که یک زن پس از 12 ماه (حداقل سه بار در هفته) انجام نزدیکی محافظت نشده و منظم، قادر به بارداری نیست. ناباروری می‌تواند مسئله عاطفی و بسیار ناراحت‌کننده برای زنان و نیز مردان باشد، از این روی، دریافت توصیه‌ها و مشاوره حرفه‌ای در این زمینه بسیار مهم است. برخی از علت‌های ناباروری و نازایی در زنان قابل رفع و درمان است. برای عوامل نازایی که قابل درمان نیستند، روش‌های کمک بارداری، رحم جایگزین و یا جانشین می‌تواند به عنوان راه‌های جایگزین برای تشکیل خانواده در نظر گرفته شود.
ذکر این نکته مهم است که وجود مشکل ناباروری ممکن است لزوماً مربوط به توان باروری زنان نباشد، بلکه می‌تواند به علت ناباروری مردان و با توجه به مشکلاتی از قبیل تعداد کم و یا کیفیت ضعیف اسپرم باشد.
چه عواملی باعث ناباروری و نازایی در زنان می‌شود؟
عوامل متعدد و مختلفی برای ناباروری زنان وجود دارد و حتی گاهی اوقات علت آن ناشناخته است. شایع‌ترین دلایل عدم توانایی زنان برای بارداری، عبارتند از:
-
آزاد شدن نامنظم تخمک از تخمدان ، این امر می‌تواند ناشی از عوارض مختلف فیزیکی یا پزشکی مانند امراض عمومی، اختلالات و عدم تعادل هورمونی در بدن (که شایع‌ترین آن‌ها سندرم تخمدان پلی کیستیک است)، کاهش وزن یا اضافه وزن بیش از حد باشد. نارسایی زودرس تخمدان و یا یائسگی زودرس هنگامی رخ می‌دهد که تولید تخمک در تخمدان‌ها قبل از سن 40 متوقف می‌شود و زن نیاز به انجام برخی از درمان‌های کمک باروری به منظور بارداری دارد.
-
انسداد یک یا هر دو لوله رحم از طریق عفونت ، شایع‌ترین عفونتی که منجر به انسداد لوله‌های رحم می‌شود، عفونت ناشی از کلامیدیا است، که یک بیماری مقاربتی می‌باشد. چسبندگی‌های لگن ناشی از عمل جراحی و یا عفونت غیر از لوله‌های رحمی (مانند آپاندیسیت، بیماری التهابی روده) هم شایع است و می‌تواند منجر به انسداد لوله‌های فالوپ (رحم) شود.
-
مشکلات رحم از جمله فیبروم و عوارضی مانند اندومتریوز ، فیبروئید، توده‌ای است که از دیوار عضلات رحم به نام میومتر، پدید می‌آید. فیبروئیدهایی که مخصوصاً در داخل حفره رحم جای می‌گیرند، به عنوان یکی از علت‌های ناباروری شناخته شده‌اند. اندومتریوز می‌تواند منجر به تشکیل کیست در تخمدان و لگن شود. همچنین می‌تواند باعث تغیر شکل لوله‌های فالوپ شود، که این نیز به نوبه خود، می‌تواند منجر به ناباروری گردد.
-
BMI (شاخص توده بدن) بسیار کم (کم وزنی شدید) و یا بیش از حد بالا (اضافه وزن یا چاقی) می‌تواند موجب مشکلات بارداری شود. زنانی که در طول بارداری قبلی خود، عمل جراحی، خراشیدن مکرر دیواره رحم و یا هر نوع عمل جراحی در داخل رحم خود داشته‌اند، ممکن است دچار زخم و چسبندگی داخل رحم (سندرم آشرمن) شوند که می‌تواند منجر به ناباروری آن‌ها گردد.
-
دلایل دیگری نیز وجود دارد، که صرفاً وابسته به بیماری‌های زنان نیست (به عنوان مثال ارتباطی به دستگاه تناسلی زنان ندارد)، اما می‌تواند منجر به ناباروری گردد، از جمله:
-
بیماری موثر بر سلامت کلی جسمی و روانی.
-
مسائلی مانند لاغری و یا چاقی بیش‌ازحد، انجام ورزش‌های سنگین و شدید، سیگار کشیدن یا نوشیدن بیش‌ازحد الکل.
-
اختلال و عدم تعادل هورمونی در بدن، مانند تولید بیش از حد پرولاکتین، هورمون‌های تیروئید و آدرنال.
عواملی که باعث ناباروری در آقایان می شود
ناباروری در مردان معمولا بر اثر یکی از موارد زیر اتفاق می افتد:
-
وجود مشکل واریکوسل در مردان. این مشکل در صورتی به وجود می آید که رگ های روی بیضه مرد بسیار بزرگ تر از حالت عادی باشند. این موضوع باعث می شود که داخل بیضه ها گرما تولید شود و این افزایش دما روی اسپرم ها تاثیر منفی دارد.
-
تولید نشدن اسپرم در مردان
-
حرکت اسپرم ها. این مشکل زمانی به وجود می آید که به دستگاه تولید مثل آسیبی وارد شده باشد.
مشکل ناباروری مردان ممکن است بر اثر عوامل مختلفی مثل بیماری یا آسیب دیدگی به وجود آمده باشد. اما در برخی موارد این مشکل به صورت مادرزادی وجود داشته و فرد از لحظه تولد با آن درگیر بوده است.
به طور کلی می توان گفت سبک زندگی و سلامت عمومی مردان روی تولید اسپرم موثر بوده و با توجه به این موارد، نحوه تولید اسپرم هم تغییر خواهد کرد. بسیاری از موارد می توانند خطر ناباروری را در مردان افزایش داده و سلامت اسپرم ها را تحت تاثیر قرار دهند. این موارد عبارتند از:
-
مصرف افراطی الکل
-
مصرف مواد مخدر
-
وجود سم های مختلف در محیط (مثل سم دفع آفت گیاهان)
-
افزایش سن
-
وجود بیماری های کبدی یا هورمونی
-
مصرف داروهای خاص
-
انجام شیمی درمانی برای رفع بیماری سرطان
درمان
درمان ناباروری بستگی به علت آن دارد. گاهی اصلاح سبک زندگی مثل بهبود وزن، تغذیه سالم و ترک سیگار برای بهبود شرایط و تسهیل باروری کفایت می‌کند؛ گاهی نیاز به درمان دارویی و یا جراحی داریم.
جراحی در خانم‌ها ممکن است برای ترمیم لوله‌های رحمی، برداشتن پولیپ یا فیبروم رحمی و یا درمان اندومتریوز لازم باشد. گاهی در آقایان برای ترمیم وریدهای متورم کیسه بیضه (واریکوسل) جراحی لازم است.
تحریک تخمک گذاری یعنی استفاده از داروهایی که به تخمدان‌ها برای آزاد کردن تخمک کمک کنند. این درمان در مواردی استفاده می‌شود که تخمک گذاری نامنظم است و یا اصلا اتفاق نمی‌افتد. ممکن است از تحریک تخمک گذاری همراه با سایر روش‌های درمانی استفاده شود.
داروهای خوراکی و تزریقی مختلفی برای این منظور وجود دارد و عوارض عمده آن‌ها عبارت اند از احتمال چندقلویی، سندرم تحریک بیش از حد تخمدان که با درد شکم، بزرگ شدن شدید تخمدان‌ها و تجمع مایع داخل شکم همراه است و ممکن است نیاز به بستری هم داشته باشد.
تزریق اسپرم داخل رحم IUI و لقاح خارجی رحمی IVF، از روش‌هایی هستند که بسته به علت و شدت ناباروری استفاده می‌شوند. در IUI اسپرم نزدیک به زمان تخمک گذاری به داخل رحم انتقال داده می‌شود. از داروهای تحریک تخمک گذاری در این دو روش هم استفاده می‌شود و بنابراین احتمال چندقلویی در IUI و IVF هم وجود دارد.
IVF در موارد انسداد لوله‌های رحمی، اندومتریوز شدید، نارسایی زودرس تخمدان، نازایی بدون علت و برخی از علل مردانه ناباروری مورد استفاده قرار می‌گیرد.
درمان نازایی زمانبر است پس پزشکی را انتخاب کنید که با او احساس راحتی می‌کنید و همینطور ممکن است هزینه زیادی داشته باشد و زوجین بایستی از یکدیگر حمایت کرده و برای انتخاب روش درمان با هم توافق داشته باشند. برای ارزیابی علت نازایی مراجعه به متخصص زنان در خانم‌ها و اورولوژیست در آقایان ضروریست.
در سامانه تله ویزیت، بصورت آنلاین توسط
دکتر فاطمه نعمت اللهی ویزیت شوید. جهت تله ویزیت روی لینک زیر کلیک کنید.